Dna Molekülü, Deoksiribo Nükleik Asit yada bilinen kısa adı ile DNA, tüm canlılarda ve bazı virüslerin canlılık işlevleri için genetik materyali taşıyan ikili sarmal yapıdaki nükleik asit çeşididir. Genetik bilgileri taşıyan DNA parçalarına gen denir. Gen, nükleotitlerin birleşimi ile meydana gelen kalıtım materyalidir ve kalıtsal özelliklerin nesilden nesile aktarılmasını sağlar. DNA molekülünün en küçük yapı birimine nükleotit denir. Nükleotitler ise 5 karbonlu (5C) deoksiriboz şekeri, organik baz ve fosfattan meydana gelir.
Fosfat + Deoksiriboz şekeri + Organik Baz = Nükleotit
Organik Bazlar;
- Adenin (A)
- Timin (T)
- Guanin (G)
- Sitozin (C) olmak özere dört çeşittir.
Nükleotitler bu organik bazlardan birini yapısına katar. Yapısında hangi organik baz varsa, nükleotit ona göre adlandırılır. Örneğin, Adenin bazını bulunduran nükleotit, Adenin nükleotidi olarak adlandırılır. DNA molekülü, iki uzun polimerden meydana gelir. Bu polimerler, birbirlerine ester bağı ile bağlı şeker ve fosfattan meydana gelir. Bu iki iplik birbirlerine ters yönde bağlanırlar. Her bir şeker grubuna organik bazlardan birisi bağlanır.DNA molekülünün omurgasında bu bazların meydana getirdiği dizi genetik bilgiyi kodlar.
DNA molekülü, hücre çekirdeğindeki kromozomlarda bulunur. Hücre bölünmeden önce kromozomlar eşlenir ve bu esnada DNA molekülünün eşlenmesi olayı meydana gelir. Ökaryotik canlı gruplarında (bitki, protista ve mantarlar) DNA molekülü hücre çekirdeği içerisinde yer alır. Prokaryotik canlı gruplarında (bakteri ve arkerlerde) DNA molkülü hücre stoplazmasında dağınık halde bulunur.
Büyükten küçüğe sıralama; Canlı-Hücre-Çekirdek-Kromozom-DNA-Gen-Nükleotit
DNA molekülü özellikleri
- Canlı hücresinde yer alan yönetici moleküldür.
- Milyonlarca nükleotitden meydana gelen bir polimerdir.
- Yarısı dişi bireyden yarısı erkek bireyden aktarılır.
- Tek bir molekül değil bir çift molekülden meydana gelir. Bu çift molekül yapısına ikili sarmal denir.
- DNA molekülünde iki iplik arasında zayıf hidrojen bağları bulunur ve bu bağlar DNA molekülünü stabilize eder.
- DNA molekülü kendini eşleyebilme özelliğine sahiptir.
- Yapısında bulunan fosfatlar kendisine asit özelliği kazandırır.
Dna Molekülü Eşlenmesi
Hücre bölünmeden önce DNA molekülü kendini eşler ve kendini iki katına çıkarır. Bu olaya DNA molekülünün kendini eşlemesi denir. Dna molekülünün kendini eşleme sırası;
- DNA Molekülünün iki ipliği arasındaki hidrojen bağları birbirinden bir enzim yardımı ile ayrılır.
- Stoplazmada serbest olarak bulunan nükleotitler hücre çekirdeğinin içine girer.
- DNA molekülündeki açılmış nükleotidler ile serbest nükleotitler eşleşir.
- Bu eşleşmede kural vardır; Adenin nükleotidi karşısına Timin nükleotidi, Guanin nükleotidi karşısına Sitozin nükleotidi yerleşir.
- Sonuç olarak, başlangıçtaki DNA molekülü ile kalıtsal olarak birebir kopyası yeni bir DNA molekülü meydana gelir.
Not: DNA molekülü kendini eşleyerek içeriğinde bulunan kalıtsal materyali yeni meydana gelecek yavru hücrelere aktarır.
Uyarı: Nükleotitlerin sıralamalarının, sayılarının ve dizilimlerinin farklı olması canlıların birbirinden farklı özellikte olmasını sağlar.
Dna molekülü mutasyon; DNA molekülünün dizilimlerinin değişik olması genetik özellik olarak farklı canlıların meydana gelmesini sağlar. Hücre bölünmesi esnasında kromozomlarda meydana bazı gelen değişiklikler ( kromozom sayısında artma, kromozom sayısında azalma) gelebilir. DNA molekülünün diziliminde ve kromozomlardaki bu değişikliklere mutasyon denir.
Mutasyon nedenleri;
- Radyasyon
- X ışını
- Ultraviyole ışınlar
- Ani sıcaklık değişimleri
- Bazı kimyasal maddeler
- İlaçlar sonucunda DNA molekülü bozulmaya uğrar.
